Keratometria (oftalmometria) to nieinwazyjne badanie diagnostyczne. Stosuje się je do pomiaru krzywizny rogówki i mocy łamiącej rogówki w poszczególnych południkach. Za jego pomocą możliwe jest stwierdzenie istnienia astygmatyzmu oraz precyzyjne określenie położenia głównych południków rogówki – najbardziej stromego o najmniejszym promieniu i najbardziej płaskiego o największym promieniu. Przyrządem pozwalającym wykryć nieregularności na całej powierzchni rogówki jest keratoskop.

Czym jest rogówka i dlaczego jest tak ważna?

Rogówka to przezroczysta warstwa pokrywająca przednią część oka. Z wyglądu przypomina szkiełko zegarka, ponieważ jest przejrzysta i lekko zakrzywiona. Wraz z nieprzezroczystą twardówką tworzy błonę zewnętrzną oka. Jej średnica wynosi średnio 11,5 milimetra. 

Prawidłowo wykształcona rogówka jest całkowicie transparentna, ma gładką powierzchnię, a jej promień krzywizny wynosi przeciętnie 7,8 mm. Jeśli dojdzie do zmian w jej kształcie i budowie, pojawia się wada wzroku nazwana astygmatyzmem. Rogówka narażona jest również na inne choroby, m.in. zapalenie oraz tzw. stożek rogówki.

W budowie histologicznej rogówki wyróżnia się:

• Śródbłonek (nabłonek tylny) – najbardziej wewnętrzna część rogówki, zbudowana jest z nabłonka jednowarstwowego płaskiego. Tworzą go komórki wieloboczne, których liczba maleje wraz z wiekiem. Rolą nabłonka tylnego jest ochrona rogówki przed powstawaniem obrzęku.

• Błonę Descemeta – twardą, lecz elastyczną strukturę z nici kolagenowych. Jej funkcją jest ochrona rogówki przed rozwojem stanów zapalnych i urazami.

• Zrąb rogówki (istotę właściwą) – najgrubszą warstwę rogówki. Znajdują się w niej blaszki mukopolisacharydy, kolagenowe i keratocyty. Dzięki jej uwodnieniu rogówka jest przezroczysta.

• Warstwę Bowmana (blaszka graniczna przednia) – składa się z włókien kolagenowych i ma grubość od 8 do14 mikrometrów.

• Nabłonek przedni – jest to nabłonek wielowarstwowy płaski, znajdują się w nim zakończenia nerwów czuciowych.

• Film łzowy – substancja zbudowana z wody, mucyny i lipidów, dokładnie pokrywa całą powierzchnię rogówki.

Główną funkcją rogówki jest ochrona przed urazami i wnikaniem ciał obcych do oka. Dodatkowo stanowi ona ważną strukturę układu optycznego oka. Gdy promienie świetlne przechodzą przez rogówkę, zostają przez nią załamane i skupione w odpowiedni sposób umożliwiający wyraźne widzenie. 

Dzięki temu możliwa jest akomodacja oka, czyli dopasowanie widzenia do różnych odległości. Jeśli rogówka przestanie być sferyczna, a załamane światło w pionowej płaszczyźnie nie będzie identyczne jak w poziomej, wówczas pojawia się astygmatyzm. Ta wada wzroku prowadzi do pogorszenia ostrości widzenia i spadku czujności na kontrast.

W jakich przypadkach zalecana jest topografia rogówki?

Topografia rogówki to niezbędne badanie w procesie dopasowywania sztywnych soczewek kontaktowych, korygujących szereg wad wzroku, takich jak astygmatyzm nieregularny wywołany np. stożkiem rogówki lub urazami. Sztywne soczewki kontaktowe korygują także wysokie wady wzroku, np. krótkowzroczność i nadwzroczność. 

Topografia rogówki jest też priorytetowym badaniem wykonywanym przed zabiegami laserowymi na rogówce czy laserowej korekcji wad wzroku. Pozwala ocenić też stan rogówki po wykonaniu danego zabiegu. Mapę rogówki często wykorzystuje się do obliczania mocy soczewki wewnątrzgałkowej, która wszczepiana jest do oka podczas operacji usunięcia zaćmy. 

Dzięki tej innowacyjnej metodzie można również zdiagnozować pooperacyjne i pourazowe deformacje rogówki, astygmatyzm, a także stożek rogówki z oceną stopnia jego zaawansowania. Tomografia rogówki umożliwia ustalenie głębokości komory przedniej, kąta rogówkowo-tęczówkowego, wielkości ewentualnych zmian w kształcie, blizn, niejednorodności. Podczas komputerowej keratometrii lekarz może zobaczyć:

• powierzchnię oka: zyskuje w ten sposób dodatkowe informacje na temat każdej krzywizny rogówki i jej cech. Na tej zaś podstawie ocenia, czy planowana korekcja jest możliwa i przyniesie oczekiwane rezultaty;

• tylną powierzchnię rogówki: powinna być zdrowa, aby można było podjąć decyzję o operacji;

• grubość rogówki: decyduje o tym, czy możliwe są wszystkie metody powierzchniowe, LASIK oraz mikrosoczewkowa laserowa korekcja wzroku;

• głębokość przedniej komory oraz diametr rogówki: jest to ważne przy wszczepianiu soczewek fakijnych.

To nieinwazyjne badanie umożliwia pomiar promienia krzywizny i mocy łamiącej rogówki. Efektem tego badania są mapa rogówki, przekrój powierzchni rogówki oraz mapa cyfrowych wartości krzywizn rogówki.

Opis badania

Ta metoda pozwala precyzyjnie określić położenie głównych południków rogówki:

• najbardziej stromego – o najmniejszym promieniu

• i najbardziej płaskiego – o największym promieniu

oraz stwierdzić istnienie lub brak astygmatyzmu. Technika badania wykorzystuje zachowanie się rogówki jako zwierciadła wypukłego. Centralna część rogówki działa jak sferyczne zwierciadło wypukłe. Jeśli oświetlony obiekt o znanej wielkości jest ustawiony w wiadomej odległości od rogówki, to można zmierzyć wielkość obrazu odbitego i określić promień jej krzywizny.

Keratometr rzutuje na rogówkę obrazki (figury) i umożliwia analizę położenia ich odbić względem siebie. Keratometr Javala to przyrząd optyczny, który wykorzystuje do badania figury schodkowej. Zadaniem badającego jest zetknięcie w poziomie odbicia w rogówce dwóch figur tak, aby stanowiły one jedną linię. Po obróceniu ramion keratometru o 90 stopni, odbicia figur mogą pozostać w położeniu niezmienionym względem siebie, a to oznacza, że rogówka jest sferyczna i wszystkie promienie jej krzywizny są równe, a pacjent nie ma wówczas stwierdzonego astygmatyzmu.

W przypadku gdy figury nachodzą na siebie, oś pionowa rogówki silniej załamuje wiązkę światła, co oznacza astygmatyzm prosty. Jeśli odbicia na powierzchni rogówki oddalają się od siebie, oznacza to, że oś pionowa słabiej załamuje światło (rogówka jest w osi pionowej bardziej płaska, ponieważ ma dłuższy promień krzywizny), a u pacjenta występuje astygmatyzm odwrotny. Współczesne autorefraktokeratometry wykorzystują sensory optyczne i systemy komputerowe do wykonania potrzebnych obliczeń. Umożliwiają zarówno keratometrię, jak i pomiary wady refrakcji całego układu optycznego oka.

W jaki sposób przygotować się do badania?

Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania i jest bezbolesne. W trakcie jego przeprowadzania należy jedynie spokojnie patrzeć przed siebie. Osoby noszące soczewki kontaktowe powinny je zdjąć przed badaniem. Jeśli planuje się zabieg operacyjny, wymagana jest dłuższa przerwa w noszeniu soczewek kontaktowych, aby pomiary krzywizny rogówki nie były zaburzone przez mechaniczne zmiany jej kształtu, wywołane przed soczewki. Na badanie okulistyczne zabierz ze sobą wszystkie wyniki wcześniejszych badań, poprzednie recepty okularowe i karty informacyjne z pobytu w szpitalu.

Wskazania do wykonania keratometrii

Keratometria jest badaniem wykonywanym w przypadkach konieczności zmierzenia krzywizny i mocy łamiącej rogówki. Znajduje ona zastosowanie u pacjentów:

• przy określeniu wad wzroku i doborze szkieł okularowych czy soczewek kontaktowych,

• jako przygotowanie do operacji zaćmy, gdzie jest konieczność zmierzenia mocy układu optycznego oka i obliczenia mocy sztucznej soczewki wszczepianej do wnętrz gałki ocznej, w diagnostyce astygmatyzmu,

• przed planowanymi zabiegami laserowej korekcji wad wzroku i po tego typu zabiegach do oceny uzyskanych zmian krzywizny rogówki,

• w diagnostyce niektórych chorób rogówki (np. stożka rogówki, rogówki olbrzymiej, rogówki kulistej, rogówki małej, rogówki płaskiej czy twardówko rogówki.

Keratometria wymaga precyzyjnych pomiarów, ponieważ operacje oczu są często nieodwracalne – błędy w pomiarach mogą powodować ogromne problemy. Podczas gdy automatyczne keratometry są przydatne i stosunkowo łatwe w użyciu dla początkujących, ręczne urządzenia zapewniają dokładniejszy odczyt. 

Doświadczony profesjonalista na ogół woli używać przyrządu ręcznego do precyzyjnej regulacji. Jednak obecnie zaktualizowane zautomatyzowane instrumenty są porównywalne z projektowaniem ręcznym. Bardzo ważne jest, aby mieć całkowitą pewność co do odczytów przed zamówieniem soczewki oka. Keratometrię nierzadko stosuje się przy doborze soczewek kontaktowych i określaniu wad wzroku.