Czym objawia się zaćma? Przyczyny oraz leczenie zaćmy

Zaćma to choroba powodująca zmętnienie soczewki oka, które utrudnia codzienne funkcjonowanie. Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że jedną z najczęstszych przyczyn utraty widzenia to zaćma (inaczej katarakta). Co to jest zaćma? Czy katarakta na oku to wyrok? Jakie są rodzaje zaćmy? Warto poznać przyczyny, objawy, leczenie i metody zapobiegania temu schorzeniu.

Spis treści:
1. Jak zbudowana jest soczewka oka?
2. Przyczyny i rodzaje zaćmy
3. Zaćma – objawy choroby
4. Leczenie zaćmy
5. Jak diagnozuje się zaćmę?

6. Czy należy bać się zaćmy?

Jak zbudowana jest soczewka oka?

Soczewka oka znajduje się w przedniej części gałki ocznej i dzięki swojej przejrzystości może ona skupiać promienie świetlne na siatkówce. Zbudowana jest z jądra znajdującego się w samym środku soczewki oraz kory, która je otacza.

Soczewka mieści się w elastycznej torebce. Znajduje się pod nią warstwa nabłonka. Proces tworzenia tej tkanki trwa nieprzerwanie przez całe nasze życie. Nabłonek nieustannie nawarstwia się – starsze warstwy są spychane do jądra soczewki, młodsze zaś tworzą korę. Z biegiem czasu oraz pod wpływem wielu czynników następuje obniżenie przejrzystości soczewki i powstanie zaćmy.

Sprawdź również: 10 sposobów, jak dbać o oczy

Przyczyny i rodzaje zaćmy

Poszczególne elementy soczewki oka są narażone na uszkodzenia – zaćma jądrowa to zmętnienie jądra soczewki oka, które znajduje się w samym jej centrum. Zaćma korowa znajduje się na obrzeżach soczewki, zaćma podtorebkowa umiejscowiona jest w warstwie okalającej soczewkę – najczęściej tego rodzaju zaćma występuje w jej tylnej części.

Czas wystąpienia zaćmy oraz przyczyny i umiejscowienie zmian w soczewce oka pozwalają na rozróżnienie różnych jej typów – może mieć charakter wrodzony oraz nabyty. Istnieje wiele czynników wewnętrznych, takich jak np. wpływ leków oraz zewnętrznych (np. uraz), które przyczyniają się do zaćmy.

Zaćma starcza

Zmętnienie soczewki oka związane z wiekiem jest najczęściej spotykanym schorzeniem w obrębie soczewki oka. Jej występowanie wynika z naturalnego procesu starzenia się organizmu. Z wiekiem dochodzi do zaburzeń przemiany materii soczewki, co wpływa na zmianę struktury jej włókien i do ich rozpadu. Stopniowo pojawia się zmętnienie i pogorszenie ostrości wzroku.

Katarakta starcza pojawia się w różnym wieku. Zależy to od różnych czynników. Zaćma w wieku 40 lat – taki przypadek również może mieć miejsce. Na wcześniejsze wystąpienie zaćmy wpływa niezdrowy tryb życia, np. palenie wyrobów tytoniowych. Ten rodzaj zaćmy charakteryzuje się dziedzicznością – pacjenci mający w rodzinie przypadki zaćmy są bardziej narażeni na zachorowanie.

Czy można zapobiegać zaćmie starczej?

Profilaktyka zaćmy starczej ma bardzo duże znaczenie. Warto ją stosować przed pojawieniem się jej pierwszych objawów. Główne zalecenia to rezygnacja z palenia papierosów oraz zmiana diety. Uważa się, że duża ilość antyoksydantów w diecie przyczynia się do opóźnienia wystąpienia problemów z widzeniem. Istotna jest również ochrona przed promieniowaniem UV dzięki stosowaniu okularów przeciwsłonecznych.

Zaćma wrodzona

Czynniki genetyczne, wpływ toksyn na płód oraz zakażenia wewnątrzmaciczne to główne czynniki ryzyka wystąpienia zaćmy wrodzonej. Zmętnienia soczewki oka niekiedy pojawiają się tuż przy narodzeniu, ale często też rozwijają się nawet w przeciągu kilku tygodni bądź miesięcy od narodzin. Zakażenie płodu wirusem różyczki czy cytomegalii oraz zarażenia toksoplazmozą to główne czynniki wystąpienia zaćmy wrodzonej. Niektóre leki stosowane podczas ciąży również mogą wpłynąć na pojawienie się zaćmy u dziecka.

Postawienie szybkiej diagnozy jest kluczowe w leczeniu tego typu schorzenia – zaniedbanie zaćmy wrodzonej lub późna diagnoza w niektórych przypadkach skutkuje m.in. nieodwracalnym niedowidzeniem, zaburzeniem wzrostu gałki ocznej, a nawet jej zanikiem i nieodwracalną utratą widzenia.

Charakterystyczna oznaka występowania zaćmy wrodzonej to tzw. objaw palcowo-oczny – pocieranie gałki ocznej przez niemowlę. Kluczowe są wczesne badania pediatryczne, gdzie lekarz określa stopień zaburzeń w soczewce oka dziecka, jeżeli takowe występują. Młodzi pacjenci dotknięci zaćmą wrodzoną powinni być pod stałą opieką pediatry oraz okulisty dziecięcego. Często stosuje się terapię widzenia oraz specjalistyczne soczewki kontaktowe.

Czy choroba może spowodować zaćmę?

Niektóre choroby ogólnoustrojowe oraz stosowane leki sprzyjają pojawieniu się zaćmy. Zaćma cukrzycowa jest jednym z powikłań cukrzycy, gdzie zaburzenia metaboliczne powodują szybkie pojawienie się zmętnienia. Zaćma posteroidowa występuje sporadycznie podczas terapii sterydami. Niestety, nie ma jednak zgodności co do tego, jaka ilość leku oraz jaki czas trwania terapii wywołują nieprawidłowości w działaniu soczewki oka.

Zaćma wikłająca

Choroba oczu niekiedy doprowadza do pojawienia się nieprawidłowości w soczewce. Najczęściej jest wynikiem występowania przewlekłego zapalenia przedniego odcinka błony naczyniowej. Ostry atak jaskry również może wywołać pojawienie się zmętnień, które najczęściej zlokalizowane są w torebce przedniej soczewki.

Zaćma pourazowa

Struktury soczewki oka są wrażliwe na uszkodzenie, które często jest następstwem bezpośredniego urazu mechanicznego gałki ocznej, np. uszkodzenie ostrym narzędziem. Niekiedy dochodzi do powstania zaćmy np. w wyniku silnego uderzenia głową o twardą powierzchnię, co doprowadza do wstrząśnięcia tkanek oka i uszkodzenia m.in. włókien soczewki. 

Katarakta na oku może powstać nie tylko przez urazy mechaniczne, ale również przez ekspozycję na czynniki chemiczne czy szkodliwe promieniowanie. To istotne czynniki, które znacząco mogą przyczynić się do pojawienia się zmętnień w soczewce.

Zaćma – objawy choroby

Najczęściej zgłaszane objawy zaćmy to:

• znaczne pogorszenie ostrości widzenia,

• utrudnione czytanie z bliska,

• podwójne widzenie,

• problemy w ocenie odległości. 

Zmętnienia w różnych częściach soczewki oka wiążą się z rozszczepieniem promieni świetlnych, co w efekcie powoduje zamazanie widzianego przez nas obrazu.

Zaćma jądrowa charakteryzuje się tym, że często dochodzi do zmiany mocy oka w kierunku krótkowzroczności. Zmętnienie soczewki prowadzi do zbyt dużego załamania światła w gałce ocznej i obraz nie skupia się na siatkówce prawidłowo. Często osoby z rozwijającą się zaćmą jądrową zgłaszają, że dotychczasowe okulary do czytania są za silne lub ich nawet nie potrzebują i mogą czytać z bliska. 

Znaczne pogorszenie widzenia w dużym oświetleniu jest typowe dla zaćmy jądrowej, gdyż mały otwór źrenicy oka w dużej jasności otoczenia może być w pełni zasłonięty przez zmętnienie soczewki znajdujące się w jej centrum.

Zaćma podtorebkowa powoduje pogorszenie ostrości wzroku podobnie jak zmętnienie jądra soczewki. Najczęściej dochodzi do nieprawidłowości pod torebką soczewki w miejscu, gdzie przechodzą promienie w głównej osi widzenia. Objawia się to obniżeniem ostrości wzroku na zarówno dalekie, jak i bliskie odległości.

Zaćma korowa często nie daje dużego pogorszenia ostrości wzroku, ponieważ zmętnienia soczewki znajdują się głównie na jej obrzeżach. Dopiero w warunkach niepełnego oświetlenia następuje pogorszenie widzenia. Podczas gdy źrenica oka rozszerza się, promienie świetlne ulegają zniekształceniu.

Polecamy także: Postępująca krótkowzroczność - jak zapobiegać?

Leczenie zaćmy

Leczenie operacyjne polega na usunięciu zaćmy metodą fakoemulsyfikacji. Ten rodzaj zabiegu polega na rozdrobnieniu soczewki oka za pomocą ultradźwięków i usunięciu jej pozostałości. Na jej miejsce wszczepia się sztuczną soczewkę wewnątrzgałkową, która zapewnia lepszą jakość widzenia i dodatkowo posiada filtr UV chroniący siatkówkę. Istnieje wiele rodzajów wszczepialnych soczewek – np. korygujące moc oka (np. astygmatyzm rogówkowy) oraz wspomagające widzenie bliskie (soczewki typu premium – np. soczewki wieloogniskowe).

Zabieg wykonuje się w znieczuleniu miejscowym, a sama operacja zaćmy nie trwa długo. Do najważniejszych zaleceń po zabiegu należy np. ograniczenie wysiłku fizycznego, ale dokładne zalecenia wydaje lekarz wykonujący zabieg. Rekonwalescencja po zabiegu trwa kilka tygodni.

Czy po zabiegu zaćmy będę widzieć inaczej?

Zabieg usunięcia zaćmy i wszczepienie sztucznej soczewki wewnątrzgałkowej sprawia, że widzenie może być lepsze, ale pacjenci początkowo zauważają różnice w widzeniu.

Po operacji zaćmy najczęściej występuje światłowstręt – zaleca się stosowanie okularów przeciwsłonecznych dla ochrony oka. Nieprawidłowa ostrość wzroku operowanego oka po zabiegu jest również często zgłaszanym problemem, jednak należy pamiętać, że może być to charakterystyczne dla procesu gojenia. 

Również zaburzenia w odbiorze kolorów są typowe po operacji zaćmy – po usunięciu zmętniałej soczewki, która blokowała niektóre promienie świetlne, następuje proces adaptacji mózgu do odbierania prawidłowego obrazu z siatkówki. Najczęściej problem dotyczy koloru niebieskiego, gdyż zażółcenie zmętniałej soczewki działa jak filtr blokujący tę barwę.

Jak diagnozuje się zaćmę?

Zaćmę oka diagnozuje się poprzez ocenę stanu przedniego odcinka narządu wzroku w lampie szczelinowej. Specjalista dokonuje oceny przejrzystości oraz stopień zaawansowania zmian. Ważnym elementem badania jest również ocena ostrości wzroku oraz wady refrakcji. 

Kompleksowe badanie wzroku powinno być wykonywane przynajmniej raz na dwa lata, jednak gdy jesteśmy w grupie ryzyka występowania zaćmy lub jej początkowe stadium zostało zdiagnozowane, to takie badanie należy wykonać przynajmniej raz w roku. Lekarz okulista decyduje wtedy, kiedy powinniśmy poddać się odpowiedniej operacji zaćmy.

Czy należy bać się zaćmy?

Zaćma należy do chorób łatwo diagnozowanych i widocznych nawet w rutynowym badaniu wzroku. Niezwykle ważne zatem są regularne wizyty u specjalisty. Operacje zaćmy odznaczają się obecnie dużym bezpieczeństwem zabiegu i szybką rekonwalescencją. To sprawia, że katarakta nie jest już jednoznaczna ze ślepotą.