Oczopląs – jak go rozpoznać? Objawy, przyczyny i leczenie

Oczopląs, choć objawia się w postaci drżenia oczu, wcale nie musi świadczyć o zaburzeniach związanych ze wzrokiem. Co więcej, może być wrodzony i występować samoistnie. Jego bagatelizowanie nie jest jednak właściwe, gdyż w niektórych przypadkach może on być objawem poważnych chorób.

Spis treści:

1. Co to jest oczopląs?

2. Jakie są rodzaje oczopląsu?

3. Czy leczenie oczopląsu jest możliwe?
   

1. Co to jest oczopląs?

Oczopląs to nie choroba

Oczopląs nie jest dysfunkcją czy chorobą oczu. Jest on objawem występującego zaburzenia np. choroby ośrodkowego układu nerwowego, zaburzenia wrodzonego, choroby oczu, czy uszkodzenia błędnika. W niektórych przypadkach specjalista nie jest w stanie określić jednoznacznej przyczyny oczopląsu. Stwierdzany jest wówczas oczopląs idiopatyczny, czyli o nieznanym pochodzeniu.

Ruch gałek ocznych w oczopląsie

Przejawem oczopląsu są powtarzalne, mimowolne ruchy gałek ocznych lub jednego z oczu. Oczy mogą poruszać się w różnych kierunkach; poziomo (oczopląs poziomy), pionowo (oczopląs pionowy), a nawet rotacyjnie w zależności od jego rodzaju. Dodatkowo ruchy te mogą zmieniać się, nasilać lub wygaszać w zależności od:

1. Kierunku spojrzenia (np. w prawą stronę, ku górze itd.).

2. Odległości obserwowanego przedmiotu.

3. Obserwacji jednoocznej lub obuocznej (przy zasłonięciu jednego oka lub patrzenia jednym i drugim okiem równocześnie).

Ruch oczu w oczopląsie rozpoczyna się powolnym ruchem coraz dalej od patrzenia na obiekt obserwacji, a następnie ruchem powrotnym na obserwowany przedmiot. Jeżeli ruch powrotny jest dynamiczny, jest to oczopląs skaczący. Zatem oczopląs wahadłowy wyróżniamy gdy ruch w obu kierunkach jest powolny i płynny. Są to najczęściej spotykane ruchy w oczopląsie.

Ruchy oczu nie muszą być jednak symetryczne. Wyróżniamy oczopląs zdysocjowany, w którym ruch jednego oka jest większy niż drugiego, ale oczy poruszają się w tym samym kierunku, a także oczopląs niespójny, gdy jedno oko porusza się w jedną stronę, a drugie w drugą.

Konsekwencje oczopląsu

Rytmiczne ruchy gałek ocznych wiążą się z nieprawidłowościami mechanizmów odpowiedzialnymi za stabilną fiksację. Polega ona na zatrzymaniu obrazu obserwowanego przedmiotu na siatkówce oka, co pozwala utrzymać skupienie wzroku na tym, co chcemy zobaczyć.

W efekcie zaburzenia utrzymania fiksacji osoba przejawiająca oczopląs może doświadczać takich dolegliwości jak:

• obniżona ostrość wzroku z daleka i/lub z bliska,

• drżenie obserwowanego przedmiotu,

• zawroty głowy i mdłości,

• bóle głowy,

• zaburzenie równowagi oraz chodu,

• kręcz szyi (inaczej wyrównawcze ustawienie głowy) lub wymuszona, nienaturalna pozycja całego ciała,

• nadwrażliwość na światło,

• problemy z widzeniem po zmroku.

Niezmiernie istotna diagnostyka przyczyny oczopląsu

Choć oczopląs sam w sobie nie stanowi żadnej choroby, nie powinniśmy zwlekać z wykonaniem badań. Konsultacja ze specjalistą powinna odbyć się możliwie jak najszybciej od momentu zauważenia niekontrolowanych ruchów gałek ocznych.

Jest to niezmiernie istotne, gdyż dokładna diagnostyka pozwoli odnaleźć chorobę wywołującą oczopląs i rozpocząć jej leczenie. Zaniechanie diagnostyki może doprowadzić do dalszego rozwoju choroby oraz jej nieodwracalnych konsekwencji.

2. Jakie są rodzaje i przyczyny oczopląsu?

Oczopląs wrodzony i nabyty

Najczęstszą przyczyną oczopląsu jest zaburzenie neurologiczne, które występuje od urodzenia lub rozwija się we wczesnym dzieciństwie. Jest to tzw. oczopląs wrodzony lub inaczej oczopląs o wczesnym początku, który jest oczopląsem idiopatycznym.

Ruch oczu jest w tym przypadku skokowy oraz odbywa się w płaszczyźnie horyzontalnej (oczopląs poziomy) i niekiedy delikatnie rotacyjnie. Oczopląs o wczesnym początku obejmuje w podobnym stopniu jedno i drugie oko, a więc ruch oka prawego jest niemal identyczny jak oka lewego.

Charakterystyczne jest również to, że nie powoduje on silnych dolegliwości, ale objawia się obniżoną ostrością widzenia, zwłaszcza do dali. Nieco lepsza ostrość widzenia przy patrzeniu z bliska spowodowana jest zbieżnym ustawieniem gałek ocznych, które pozwala na zmniejszenie drgania oczu. Nasilenie drgania w przypadku oczopląsu wrodzonego następuje natomiast zazwyczaj w chwili intensywnego wpatrywania się w jakiś obiekt.

Dla oczopląsu wrodzonego poszukuje się tzw. strefy ciszy, czyli takiego ustawienia głowy i oczu, w którym mimowolny ruch gałek ocznych maksymalnie się wycisza, co ma korzystny wpływ na ostrość wzroku. Jest to pozycja, w której osoba z oczopląsem naturalnie ustawia swoje ciało na co dzień by lepiej widzieć. Takie wyrównawcze ustawienie głowy powoduje jednak bóle szyi i pleców.

Drugim typem oczopląsu jest oczopląs nabyty, czyli rozpoczynający się w późniejszych etapach życia i spowodowany różnego rodzaju nieprawidłowościami lub chorobami. Może on występować:

• w następstwie udaru, urazu lub zatrucia,

• przy stwardnieniu rozsianym,

• w wyniku zapalenia w uchu wewnętrznym,

• jako efekt choroby genetycznej,

• w przypadku nieprawidłowości układu nerwowego,

• w efekcie różnego pochodzenia innych chorób czy zaburzeń.

Oczopląs fizjologiczny

Oczopląs może zostać zaobserwowany również jako objaw fizjologiczny, naturalny. Oczopląs tego rodzaju nie występuje samoistnie, a musi zostać w odpowiedni sposób wyindukowany. Mówimy wówczas o oczopląsie fizjologicznym, który określany jest również jako oczopląs wywołany.

Jednym z tego rodzaju oczopląsów jest oczopląs optokinetyczny, który powstaje podczas stałej obserwacji bardzo szybko poruszających się obiektów np. w trakcie wyglądania za okno rozpędzonego pociągu. Można go zaobserwować, gdyż oczy starają się podążać za oglądanym przedmiotem, a gdy znika on z pola widzenia szybkim ruchem zmieniają obiekt obserwacji.

Obserwacja oczopląsu optokinetycznego wykorzystywana jest w celu diagnostyki uszkodzeń mózgu, a także ostrości wzroku małych dzieci i niemowląt.

Oczopląs patologiczny

Wyróżnia się bardzo wiele rodzajów oczopląsu patologicznego w zależności od jego przyczyny. Jednym z nich jest patologiczny oczopląs pochodzenia ocznego, który objawia się najczęściej w wyniku wrodzonych zaburzeń układu wzrokowego. Należą do nich m.in. zaburzenia rozwoju siatkówki oka czy zaćma wrodzona.

Jako efekt uszkodzenia pnia mózgu, uszkodzenia skrzyżowania wzrokowego lub móżdżku a także przy uszkodzeniach podstawy czaszki czy w wyniku stwardnienia rozsianego może pojawić się patologiczny oczopląs pochodzenia ośrodkowego. Tego rodzaju ruchy gałek, choć związane są z uszkodzeniami niezmiernie istotnych struktur, bywają niewielkie i pozbawione dolegliwości.

W wyniku uszkodzenia układu przedsionkowego, który odpowiedzialny jest m.in. za utrzymanie równowagi ciała, pozycji głowy czy oczu, dochodzi do patologicznego obwodowego oczopląsu przedsionkowego. Ten typ oczopląsu obejmuje takie dolegliwości jak nudności, zawroty głowy, szumy uszne a nawet utrata słuchu. Nieprawidłowe drżenie oczu wywoływane jest również chorobami błędnika, który stanowi część tego układu. W tym przypadku rozpoznawany jest patologiczny oczopląs błędnikowy.

Wymienione powyżej rodzaje oczopląsu nie są wszystkimi typami patologicznego mimowolnego ruchu gałek ocznych. Część z nich, mimo braku dolegliwości, spowodowana jest uszkodzeniami niezmiernie istotnych struktur.

Dlatego jeżeli zauważysz u siebie lub kogoś z Twojego otoczenia mimowolne ruchy gałek ocznych nie zwlekaj i udaj się lub skieruj tą osobę do specjalisty.

3. Czy leczenie oczopląsu jest możliwe?

Oczopląsowi, który jest objawem, a nie zaburzeniem samym w sobie, trudno jest zapobiec. Jedyną możliwością jest wykonywanie regularnych badań kontrolnych obejmujących cały organizm oraz stosowanie się do zaleceń specjalistów.

Powodem, dla którego oczopląsu nie da się "wyleczyć" jest ponownie fakt, że nie jest on chorobą. Można się go jednak pozbyć poprzez leczenie choroby właściwej, objawiającej się poprzez niekontrolowany ruch gałek ocznych.

Pacjenci z idiopatycznym oczopląsem wrodzonym często ustawiają głowę w nienaturalnych pozycjach, które powodują bóle mięśniowe i zwyrodnienia kręgosłupa. Co więcej takie wyrównawcze ustawienie głowy może powodować uczucie dyskomfortu związane z tym, że taka osoba zdaje sobie sprawę z tego, że jej pozycja ciała rzuca się w oczy jej otoczeniu.

Dobór korekcji pryzmatycznej

W takim przypadku można skorzystać z doboru korekcji pryzmatycznej, która przy pomocy pryzmatów sprzężonych (ustawionych swoją najgrubszą częścią, bazą, w tym samym kierunku) pozwoli przesunąć strefę ciszy oczopląsu w kierunku patrzenia na wprost, a co za tym idzie, zniwelować niewygodną pozycję głowy.

Dodatkowo podczas takiej wizyty dobrana zostanie właściwa korekcja wady wzroku, co również przyczyni się do poprawy komfortu życia.

Operacja mięśni gałek ocznych

Podobny efekt przesunięcia obszaru wyciszenia oczopląsu można osiągnąć wykonując zabieg chirurgiczny mięśni poruszających gałką oczną. Jest to jednak metoda inwazyjna z możliwymi efektami ubocznymi.

Terapia widzenia

W wielu przypadkach możliwe jest również zastosowanie terapii widzenia jako dodatkowego elementu postępowania z oczopląsem. Rehabilitacja widzenia ma w tym przypadku za zadanie wzmocnić zdolność do fuzji, czyli łączenia ze sobą równocześnie postrzeganych obrazów z oka prawego oraz lewego, a także usprawnić fiksację.

Można powiedzieć, że głównym celem takiej terapii widzenia jest nauczenie pacjenta z oczopląsem takiego wykorzystywania swoich oczu by umożliwić mu możliwie najbardziej komfortowe widzenie.

Stosowanie toksyny botulinowej

Mimowolne drganie gałek ocznych w niektórych przypadkach bywa niwelowane lub zmniejszane toksyną botulinową (tzw. botoxem). Jest ona wówczas podawana do przestrzeni między gałką oczną, a kośćmi oczodołu. Choć w niektórych przypadkach metoda ta pozwala zniwelować drżenie obrazu, ma szereg skutków ubocznych takich jak opadanie powiek czy podwójne widzenie. W związku z tym metoda ta nie jest bardzo popularna.

Pełna diagnostyka kluczem do sukcesu

Podczas diagnostyki oczopląsu szczególnie istotna jest współpraca specjalistów z różnych dziedzin. Dlatego najlepszym rozwiązaniem jest odbycie zarówno konsultacji z optometrystą, który określi wszelkie parametry występującego oczopląsu oraz sprawdzi jego wpływ na jakość widzenia, jak i badania okulistycznego, które potwierdzi lub wykluczy choroby oczu objawiające się oczopląsem.

W tym celu możesz skorzystać z pakietu optometryczno-okulistycznego dostępnego w salonach Family Optic. Jeżeli konieczna będzie dalsza diagnostyka, np. konsultacja neurologiczna czy rezonans magnetyczny, zostaniesz również skierowany przez specjalistę do właściwej placówki.

Podsumowanie

• Oczopląs nie jest chorobą czy dysfunkcją oczu. Jest on objawem chorób, głównie neurologicznych, ale może również występować idiopatycznie.

• Gałki oczne w oczopląsie mogą poruszać się poziomo, pionowo, a nawet rotować. Możliwe są również kombinacje tych ruchów.

• Ustawienie głowy, kierunek patrzenia czy obserwacja jednym lub obojgiem oczu może powodować, że oczopląs zmienia swoją intensywność, a nawet kierunek. Drżenie oczu nie jest zatem stałe u danej osoby.

• Oczopląs w niektórych przypadkach nie powoduje żadnych dolegliwości. Zdarza się jednak, że wywołuje on np. obniżoną ostrość widzenia, drżenie obrazu, zawroty głowy, mdłości, a nawet zaburzenia równowagi.

• Mimowolne ruchy gałek ocznych nazywane oczopląsem podzielić można na oczopląs wrodzony oraz oczopląs nabyty. Można również wywołać u zdrowego pacjenta chwilowy oczopląs fizjologiczny, który wykorzystywany jest do diagnostyki różnego rodzaju zaburzeń, a nawet ostrości widzenia.

• Oczopląs nie jest chorobą, nie da się go zatem wyleczyć. Można jednak leczyć chorobę go wywołującą. Innymi metodami niwelowania oczopląsu jest dobór korekcji pryzmatycznej, operacja mięśni poruszających gałką oczną czy wstrzyknięcie toksyny botulinowej w przestrzeń pomiędzy gałką oczną a kośćmi oczodołu. Terapia widzenia może być stosowana jako jeden z elementów radzenia sobie z oczopląsem.

• Dokładna diagnostyka oczopląsu, często obejmująca badania wykonane przez specjalistów różnych dziedzin, jest wyjątkowo istotna. Pozwala odnaleźć przyczynę oczopląsu, leczyć ją, a w niektórych przypadkach nawet zniwelować.

Bibliografia

1. https://www.aoa.org/healthy-eyes/eye-and-vision-conditions/nystagmus?sso=y

2. https://www.modern-optometry.com/eye-diseases/nystagmus

3. https://eyewiki.org/Nystagmus#Physiologic