Badanie dna oka - dlaczego jest takie ważne?

Badanie dna oka to jedno z najważniejszych badań dotyczących narządu wzroku. Duża część chorób oczu rozwija się bez objawów widocznych dla chorego, natomiast specjalista podczas badania dna oka może je wychwycić. Poza problemami ocznymi, zmiany na dnie oka mogą świadczyć o początkach chorób, takich jak nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca. Jak wygląda badanie dna oka?

Kiedy należy zrobić badanie dna oka?

Badanie dna oka powinno być wykonywane regularnie, zarówno przez osoby zdrowe, jak i chore. Sporo chorób oczu, takich jak, najbardziej powszechna, jaskra, często daje objawy, które w początkowym stadium nie są dla chorego zauważalne. Powolne, stopniowe zawężanie się pola widzenia zaczyna przeszkadzać dopiero wtedy, gdy pole widzenia staje się na tyle wąskie, że utrudnia codzienne funkcjonowanie. Badanie dna oka powinno wykonywać się podczas kontrolnych wizyt okulistycznych, nie rzadziej niż co półtora roku.

Osoby dotknięte chorobami narządu wzroku, takimi jak jaskra, choroby plamki, retinopatia, inne choroby siatkówki czy choroby błony naczyniowej, powinny regularnie wykonywać badanie dna oka w celu oceny, czy zmiany chorobowe nie postępują.

Choroby ogólnoustrojowe, przy których wymagane jest regularne wykonywanie badania dna oka takie jak nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca, mogą powodować retinopatie - problemy z siatkówką. Ocena dna oka jest elementem pełnej diagnostyki przy tych schorzeniach, a niekontrolowany rozwój problemów wzrokowych może skutkować poważnym uszkodzeniem lub całkowitą utratą widzenia.

Badanie dna oka powinno się również odbyć za każdym razem, kiedy pojawiają się jakiekolwiek niepokojące objawy - mroczki, męty, muszki, błyski światła, zaburzenia widzenia barw, niewyjaśnione osłabienie ostrości wzroku czy inne wrażenie wzrokowe.

Czym jest i po co się wykonuje badanie dna oka?

Badanie dna oka polega na obejrzeniu przez specjalistę obrazu dna oka i ocenie, czy występują jakieś nieprawidłowości w obszarze siatkówki, dotyczące naczyń krwionośnych, tarczy nerwu wzrokowego czy plamki żółtej. Metod badania dna oka jest wiele, a wybór konkretnej zależy wyłącznie od preferencji specjalisty i możliwości sprzętowych. Obraz dna oka może być uzyskiwany w czasie rzeczywistym za pomocą oftalmoskopii, pośredniej lub bezpośredniej, albo przez zrobienie zdjęcia za pomocą odpowiedniego przyrządu. Badanie z oceną jakościową dna oka i jego poszczególnych elementów jest wykonywane przez okulistę, natomiast badanie przesiewowe mające na celu wstępne sprawdzenie czy występują jakieś nieprawidłowości może wykonać także optometrysta, który nie ma możliwości postawienia konkretnej diagnozy, a jedynie skierować na pełne badanie okulistyczne. Dodatkowo, okulista ma możliwość użycia kropli rozszerzających źrenicę, a optometrysta nie.

Przebieg badania dna oka jest w każdym przypadku bezbolesny, może wystąpić jedynie chwilowy dyskomfort spowodowany intensywnym światłem rzutowanym na dno oka, które jest niezbędne do uzyskania dobrego obrazu.

Oftalmoskopia

Oftalmoskopia polega na rzutowaniu światła na dno oka, co powoduje jego rozświetlenie i umożliwia oglądanie jego obrazu w czasie rzeczywistym. Specjalista może użyć do tego różnych przyrządów. Do wykonania oftalmoskopii bezpośredniej, używa się oftalmoskopu, inaczej wziernika ocznego - stąd druga nazwa tej procedury - wziernikowanie dna oka.

Oftalmoskop jest niewielkim przedmiotem, który specjalista trzyma w dłoni i z niewielkiej odległości rzutuje światło na dno oka. Wziernik jest narzędziem kompletnym - posiada wszystko, co potrzebne do oceny dna oka - źródło światła, otwór do patrzenia oraz funkcję dostosowania się do wady wzroku pacjenta, co gwarantuje wyraźny obraz dna oka. Wziernikowanie bezpośrednie wykonuje się z bardzo niewielkiej odległości, kilka centymetrów od oka pacjenta.

Oftalmoskopia pośrednia zakłada wykorzystanie dodatkowej soczewki o dużej mocy, przykładanej do oka pacjenta i dodatkowego sprzętu, który rzutuje światło przez soczewkę i umożliwia obserwację. Najczęściej spotykanym przykładem tej metody pomiarowej jest pomiar w lampie szczelinowej z użyciem odpowiedniej soczewki. Specjalista może użyć różnych mocy soczewek, które pozwalają na większe lub mniejsze powiększenie, zależnie od tego co chce ocenić podczas badania. Soczewki z mniejszym powiększeniem są używane do badań kontrolnych i oceny dna oka całościowo, soczewki z większym do oceny konkretnych struktur - plamki żółtej lub tarczy nerwu wzrokowego.

Istnieją także inne warianty oftalmoskopii pośredniej. Przykładowo, u dzieci można wykonywać badanie za pomocą źródła światła zamontowanego na głowie specjalisty i większej soczewki. Dzięki temu specjalista ma wolną rękę, którą musiałby obsługiwać lampę szczelinową. W badaniu małych dzieci jest to bardzo przydatne.

Ocena dna oka na podstawie zdjęcia

Nowoczesne sprzęty okulistyczne umożliwiają wykonanie zdjęcia dna oka w wysokiej rozdzielczości i bardzo dobrej jakości, co umożliwia dokładną ocenę siatkówki i jej struktur. Do zrobienia zdjęcia dna oka można użyć fundus kamery - niewielkiego przyrządu, którego jedyną funkcją jest robienie takich zdjęć. Zdjęcia następnie można zgrać na komputer i dołączyć do kartoteki pacjenta. Ogromną zaletą fundus kamery jest możliwość zbadania dna oka całościowo, bez rozszerzania źrenicy.

Innym sposobem jest zrobienie zdjęcia za pomocą aparatu do OCT - optycznej koherentnej tomografii. W tym przypadku zdjęcie dna oka jest tylko jedną z wielu funkcji, a sam aparat pozwala na ocenę wielu innych parametrów, co umożliwia jeszcze lepszą diagnostykę.

Oftalmoskopia czy zdjęcie dna oka?

Ogromna zaletą zdjęć dna oka jest możliwość bezpośredniego porównania zdjęć z dwóch różnych okresów i ocena ewentualnych zmian. Zdjęcia dna oka powinny być częścią kartoteki pacjenta, dlatego dobrze jest wykonywać badanie regularnie w tej samej placówce lub poprosić o kopię dokumentów przy zmianie specjalisty. Obraz dna oka każdego człowieka różni się, a niektóre zmiany, które mogą w pierwszym momencie wyglądać jak patologiczne, mogą w rzeczywistości być elementem urody danego oka. Oczywiście, w przypadku oftalmoskopii, specjalista również zanotuje ewentualne niepokojące zmiany, a podczas następnej wizyty skonfrontuje swoje poprzednie obserwacje z obecnym stanem dna oka.

Jak przygotować się do badania dna oka?

Badanie dna oka nie wymaga od osoby badanej praktycznie żadnych przygotowań. Dużo zależy od tego, jaki jest rodzaj badania dna oka. W przypadku badania dna oka wykonywanego przez okulistę, zazwyczaj poprzedzone jest podaniem kropli rozszerzających źrenicę. Pozwala to okuliście na ocenę peryferyjnych obszarów siatkówki, niemożliwych do zobaczenia przy zwężającej się, pod wpływem intensywnego światła, źrenicy. Przykładowo, w przypadku nagłego wystąpienia mętów ciała szklistego, koniecznym jest sprawdzenie, czy w peryferyjnych częściach siatkówki nie doszło do przedarć czy rozwarstwień. Na wizytę u okulisty najlepiej nie jechać samochodem jako kierowca. Krople rozszerzające źrenice, przez kilka godzin, będą powodowały silne uczucie olśnienia i mniej wyraźnego widzenia, co będzie się przekładało na mniejsze bezpieczeństwo na drodze. Najlepiej wybrać komunikację miejską lub zabrać ze sobą drugiego kierowcę.

Badanie dna oka - co wykrywa?

Badanie dna oka pozwala wykryć zmiany w strukturze siatkówki, wszelkiego rodzaju nieprawidłowości takie jak przedarcia, rozwarstwienia, krwotoki i wiele innych, ale także pozwala ocenić konkretne struktury takie jak plamka żółta - niezbędna do ostrego widzenia oraz tarcza nerwu wzrokowego, której poważne uszkodzenia mogą prowadzić do ślepoty. Zmiany w powyższych strukturach są często charakterystyczne dla konkretnych chorób oczu, więc badanie dna oka jest elementem pełnej ich diagnostyki.

Oczywiście dno oka każdego człowieka będzie się delikatnie różnić, ale każde posiada punkty charakterystyczne - plamkę żółtą zlokalizowaną w części centralnej, tarczę nerwu wzrokowego będącą jednocześnie miejscem, gdzie splata się sporo naczyń krwionośnych, zlokalizowaną donosowo.

Badanie dna oka u kobiet w ciąży

Badanie dna oka w ciąży jest zupełnie bezpieczne, a nawet wskazane do oceny stanu dna oka przed porodem. Problemy z siatkówką mogą być poważnym przeciwwskazaniem do porodu siłami natury, gdyż mogą prowadzić do trwałych uszkodzeń, które mogą powodować trwałe uszkodzenie wzroku. Warto także odbyć badanie dna oka przed i po porodzie, żeby ocenić ewentualne zmiany, które zaszły podczas tego procesu.

Badanie dna oka - podsumowanie

Badanie dna oka powinno być wykonywane profilaktycznie co najmniej raz na półtora roku. Osoby dotknięte chorobami siatkówki, błony naczyniowej, a także nadciśnieniem czy cukrzycą, powinny wykonywać zwykle częściej, zgodnie z zaleceniami lekarza. Badanie dna oka jest bezbolesne, ale warto wybrać się na nie rezygnując z prowadzenia auta. Do badania dna oka nie trzeba się przygotowywać. Można, a nawet wskazane jest wykonanie badania w ciąży. Regularne wykonywanie badania daje możliwość zachowania prawidłowego widzenia również w przypadku wystąpienia chorób oczu.